Tuinbeelden en tuinkunst in een kort historisch perspectief

Kunst in dialoog met de omgeving

Hoe natuurlijk en landschappelijk sommige tuinen of parken ook ogen, ze zijn alle vormgegeven en gecultiveerd door de mens. De tuin is een plaats waar natuur en cultuur elkaar ontmoeten. Het inrichten van dé ideale tuin is – zeker als het gaat om een privétuin – heel persoonlijk. In de 19e eeuw ontwikkelde men een ideale tuin door het plaatsen van (antieke) tuinbeelden ter verlevendiging van terrassen, balustrades, fonteinen en vijvers. Tegenwoordig gebruiken kunstenaars veel meer de verbeelding om aan een plek een verhaal en beleving toe te voegen.

Rust en bezinning

Eeuwenlang voelde de mens een noodzaak zich tegen de onberekenbare natuur te beschermen. Men ontwikkelde eigen, kleinschalige vormen van het paradijs, waarin men kon dromen en nadenken. De humanist Erasmus (1466 - 1563) zag de omsloten tuin - de Hortus Conclusus - als een plaats voor verinnerlijking en bespiegeling. Dit zijn waarden die een steeds prominentere rol zijn gaan spelen in de hedendaagse stadsontwikkeling, waarin men streeft naar meer rustplaatsen en natuur.

Strakke en losse tuinen

Er bestaan verschillende stijlen waarmee tuinen en parken in de loop der tijd zijn ingericht, zoals in de formele stijl van de Franse tuin of de lossere Engelse landschapsstijl.

De sterk geometrische Franse tuinen werden ingericht volgens een bepaald programma van sculpturen, bijvoorbeeld de vier elementen, de vier windstreken, of goden uit de mythologie. Grote grasvelden met hoogteverschillen en strakke patronen met buxus maakten een harmonieus landschap. Het vrijere en meer ‘natuurlijke’ landschapspark werd in Engeland vanaf de tweede helft van de 18e eeuw populair. De tuin werd veel meer een wandelgebied waarin je al struinend verrast kon worden met doorkijkjes en door kunst in allerlei vormen en gedaanten.

Verbeelding en beleving

Tegenwoordig kan kunst voor tuinen en andere buitenruimten een meer verbeeldende rol spelen. Kunstenaars maken – al dan niet in opdracht – tuinkunst die niet (alleen) iets uitbeeldt, maar vooral iets verbeeldt. Hierbij kan de historische, ruimtelijke, sociale of culturele context van een plek een rol spelen. Of het nu kleinschalig werk is of een grotere, ruimtelijke ingreep, deze kunstwerken maken de (privé)omgeving tot een beleving. Ze vertellen een verhaal. En het is aan de bezitter van het tuinbeeld om er een eigen betekenis en functie aan te geven. De kunst gaat in dialoog met de omgeving.

Onttegelen

Tegenwoordig wordt het groen in tuinen vaak beteugeld door betegeling. Regenwater kan zo niet snel (genoeg) worden afgevoerd. Om de gevolgen van de klimaatverandering (wateroverlast of juist droogte) het hoofd te bieden, zouden de tuinen juist onttegeld moeten worden. Ook kunstenaars houden zich bezig met dit soort vraagstukken. Annechien Meier van kunstinitiatief Laboratorium voor Microklimaten bijvoorbeeld bedacht het project ‘Onttegel!’, waarin ze een saai stukje bestrating weghaalde en de onttegelde plek omtoverde tot een aantrekkelijk groenten- en kruidentuintje.